Aretejev luk

Pojava Areteja označava još jednu oštru demarkacionu liniju u Krležinom impozantnom dramskom opusu. Ovoga puta to će biti linija razgraničenja prema dramaturgiji ibzenovske psihološke škole na kojoj se temelji Krležina dramska trilogija o Glembajevima. Ovaj temeljni zaokret iz jednog veoma uspešnog i toliko hvaljenog prosedea prema dramaturgiji njegovih ranih drama jeste samo još jedna potvrda više Krležinog idejnog i estetskog nonkonformizma. Tako se veliki pisac suočen sa svojom najkompleksnijom temom temom čoveka u istoriji i istorije u čoveku našao u isti mah pred ništa manjim iskušenjem: kako toj temi dati adekvatnu i originalnu dramsku formu. Krleža je s obzirom na vladajuće uslovljenosti domaće dramske skripcije i pozorišne komunikacije ustanovljene ponajviše upravo njegovim dugogodišnjim dramatičarskim delovanjem u najmanju ruku rizikovao jednu stvaralačku avanturu čiji je plod malo je reći najneobičnije dramsko delo savremenih jugoslovenskih književnosti. Sve se to može smatrati bar dovoljnim razlogom što mišljenje kritike o Areteju nije bilo nimalo jedinstveno. Jedni su ga smatrali vrhuncem svega što je u jugoslovenskim književnostima dotle bilo stvoreno drugi vrhuncem Krležinog književnog stvaranja dok su treći u poslednjoj Krležinoj drami videli samo zanimljivost jednog neobičnog pokušaja. Govoreći sa distance od četvrt veka može se u svim tim ocenama uočiti znatna doza neodmerenosti i preterivanja. Neuspeh Areteja na pozorišnim daskama doprineo je sa svoje strane da se inače buran kritički govor o ovoj Krležinoj drami ubrzo stiša i gotovo sasvim ugasi ne prelazeći kako to često biva na teren književno-naučnih studija.