Poetika tamnog vilajeta (Radomir Konstantinović o duhu palanke u srpskoj književnosti)

Filosofiju palanke moguće je i na početku 21. veka čitati i prepoznavati kao kritiku filozofije završenog sveta a Konstantinovićevu eksplikaciju palanačkog duha nastalu tridesetak godina (1969) nakon znamenite Poperove studije Otvoreno društvo i njegovi neprijatelji upravo kao teorijsku eksplikaciju i detaljnu anamnezu zatvorenog društva gde god ono bilo i kad god bilo uspostavljeno.Ono što poništava i dekonstruiše banalnost kao arheprincip duha palanke poništavajući u isti mah i svaku trivijalizaciju istinitosti i smisla (ovaploćenu kroz diktaturu opšteg jednoznačnog i stereotipnog) jeste princip tvoračke subjektivnosti. Ako kao arheprincipi duha palanke banalnost i nadređenost opšteg bivaju poništavani i dekonstruisani upravo snagom tvorački subjektivnog onda ta ista duhovna i kreativna snaga neutrališući tamnovilajetska programska dejstva istovremeno neutrališe i svaku sklonost nihilizmu banalnosti i uprosečavanju vrednosti.Na pitanje može li jednom stečeno i proživljeno iskustvo mehanizma duha palanke da nam otkrije njegove hipotetične oblike u budućnosti Konstantinović odgovara konstatacijom da filozofija ovaj duh ne može čak konačno ni da imenuje. Ona može samo da ga objašnjava ili da ga predviđa i prati kao sopstvenu mogućnost kao duh trajnog provincijalizma i trajni duh margine kao duh protivljenja kretanju ali i kao duh paradoksalno potreban egzistenciji onako kako joj je antitetički potrebna spoznaja ništavila.